Ittoqqortoormiit innuttaasoqarluni kangerlorujussuup aallartinnerani maanna ippoq. Illoqarfiulli 1925-mi tunngavilerneqarnissaa ukiut qulikkuutaat sinnerlugit sioqqullugu isumassarsiat, takorluukkat, naalagaaffiit akornanni politikkerneq – aamma Danmarkip Norgellu pissaaneqarniunnerujussuat peqqaarput.
Isumassarsiamiit naalagaaffiit politikkilernerannut
Innuttaasut siaruarnissaannik aamma nutaanik niuertoqarfiliornissaanik nakorsaanerusimasoq Uummannamiittoq, Alfred Bertelsen, 1910-mili siunnersuuteqarsimavoq. Niuertoqarfinni pioreersuni katersuunneq pissutigalugu piniarfissalussinissaa taassuma aarleqqutigisimavaa.
Harald Olrik 1911-mi aamma siunnersuuteqarpoq – sukannernerusumilli: Tunumi niuertoqarfik piniarnermut iluaqutaallunilu norskit Tunup avannaani takussaaleriartuinnarnerannik unikaallatitsissaaq.
Ejnar Mikkelsen 1916-mi ilannguppoq. Taassuma Scoresbysundip eqqaanni inoqarfiunngitsut misigisimavai inoqaleqqinnissaallu takorluugaralugu, niuertoqarfiliornerlu Danmarkip politikkiminut iluaqutigusinnaagaa isumaqarpoq. Isumassarsiaq 1916-miit 1924-p tungaanut tamanut ammasumik ilungersuutigaa, politikkikkullu iliuuseqarfigineqarnialerluni.
Sorsunnersuaq siulleq soraarmat Danmarkip Kalaallit Nunaannik aqutsinini nunanit tamalaanit akuerineqaqqullugu sulissutigaa. USA, Tuluit Nunaat, Frangkrigi, Italia aamma Japani akuersipput – Norgeli itigartitsivoq. Norgimiut isumaqarput Tunu tassaasoq nuna pigineqanngitsoq – namminnerlu aqulersinnaatitaagitsik.
Akerleriinneq ingalassimaniarlugu Danmark aamma Norge Kalaallit Nunaat pillugu 1924-mi isumaqatigiissusiorput, tassa Norgimiut piniarsinnaanissaat akueralugu, Danmarkili aamma Scoresbysundimi niuertoqarfiliornissamut pisinnaatinneqarluni. Danskilli suliaqarlutik piareersalereersimapput – tamanna Norgimiunut mamiatsaataaqaaq, isumaqaramik isumaqatigiissutaasumut malinninnginnerusoq.
Scoresbysund tunngavilerneqarpoq
Aalajangerneq 1925-mi piviusunngortinneqarpoq. Ammassalimmi niuertoqarfiup naalagaa Johan Petersen (Ujuaat) nunasisussanik siullernik toqqaasussanngortinneqarpoq. Inissaqartinneqartunit amerlanerungaartut nalunaarput. Inuit 85-it Ammassalimmeersut toqqarneqarput – Qeqertarsuup Tunuaneersullu ilaqutariit arlallit aamma nuupput.
Angalanermi Island aqqusaarneqarpoq, palasilu Sejer Abelsen palasinngortinneqarpoq, taamalilluni niuertoqarfittaami oqaluffimmi pisussanik isumaginnittussaanngorluni. Tikimmata illut piareeqqareerput, sikulu pissutigalugu umiarsuit tikissinnaassanngippata niuertoqarfimmiut inuussutissaat ukiunut pingasunut naammattut nassarneqarput.
Aallartinneq imaannaanngilaq – tikereersimatsiarnermimi nappaalaneq peqqutigalugu inuit sisamat toqupput. Ujuaalli niuertoqarfimmi ataatsimoortitsivoq, piniagassaqarlualermallu ineriartorneq siumut aallarpoq. Piniartut Ammassalimmi pisaasartunit tallimariaammik amerlanernik ukiormi siullermiinnaq pisaqarput.
Ejnar Mikkelsenip niuertoqarfik 1926-mi tikeraarpaa, tikitanilu inuulluarfiusoq aamma najugallit angerlarusunngitsut aallaaseraa. Kitaamiualunnguilluunniimmi inuulluarsimapput – allaammi juumuup uia Gabriel telegrammersimavoq: ”Ajunngeqaagut – allat aggiinnassapput.”
Politikkikkut kamassaarneqarneq nunallu tamalaat akornanni saqitsaanneq
Naak niuertoqarfik innuttaasunut ingerlalluarfiugaluarluni, politikkikkut ajornartorsiutinngorpoq. Niuertoqarfimmik pilersitsineq norskit kamassaarneqartutut misigiffigaat. Norskit inuiaassutsiminnik pingaartitsilluinnartut Tunumi 1931-mi namminneq nunami sakkutuuliipput, aappaaguanilu 1932-mi Norge pisortatigoortumik sakkutuuliivoq. Danmarki akilluni ilisimasassarsiornernik aallartitsivoq sulianillu amerlanerulersitsilluni.
Pisoq Nunat Tamalaat Eqqartuussivianni Haagimiittumi suliarineqarpoq. Suliaq 1933-mi naammassineqarpoq: Danmark ajugaavoq – tassa Kalaallit Nunaat Danmarkip ilagaa. Danmarkip Tunumi oqaasissaqartuuneranut niuertoqarfik Scoresbysund takussutissaavoq.
Scoresbysund Ammassalimmiit aamma Qeqertarsuup Tunuaniit nunasisunut unammillernartuullunilu periarfissaqarfiuvoq. Illoqarfittaaq Danmarkip politikkiminut iluaqutissarilerpaa, aamma nunap issittumi inissisimaneranut qulakkeerisuulluni.
Ittoqqortoormiit ullumi
Ukiut 100-t qaangiunneranni Ittoqqortoormiit suli najorneqarpoq – 364-it missaanni innuttaasoqarluni (2024). Illoqarfik nunatsinni illoqarfinni mikinersaavoq aamma nunatta kangiani avannarlersaalluni.
Ittoqqortoormiormiut inuiaqatigiinnik allanik qanittuminni eqqaamioqanngilat, nunarsuullu sinneranut ungasissumiilluni – tikinniarneralu sivisusarpoq. Nuummiit Island aqqusaaqqaarneqassaaq, angalanerlu ullunik marlunnik sivisussuseqartarpoq. Illoqarfik avinngarusimasumiikkami immikkuullarissuuvoq – aammali ingerlalluarfiulluni.
Innuttaasut ataatsimoorlutik sammisassaqartarnertik tulluusimaartuunertillu ilisimaneqaatigaat. Illoqarfiup meerartai illup iluani silamilu isikkamik arsaattarput nerrivimmilu arsaarartarlutik – nunatsinni illoqarfinni allani unammiuaarnerni peqataatillutik ujamminnattarput. Tamassuma takutippaa illoqarfik uummarissuusoq, piumassuseqarfiusoq aamma ataatsimoorfiusoq.
Danmarkip 1933-mi eqqartuussinermi ajugaalluni aqutsilernera isumaqarsimaqaaq. Eqqartuussinermi taama inerniliineq Kalaallit Nunaata aamma Namminersorlutik Oqartussat siunissami ungasinnerusumi aatsitassasiornermit isertitaqarnissaanut qulakkeerisuuvortaaq.
Taamaammat Ittoqqortoormiit tassaannaanngilaq najugarisaq – ukiulli 100-t ingerlaneranni nunat tamalaat akornanni politikkip, naalagaaffiup angorusutaasa aamma najugarisap uummarissuunerata akuliunneranni ulloq manna tikillugu napaneranut ilisarnaataalluni.